Piwnice dworu Stadnickich w Dąbrówce Starzeńskiej

Mikebanik · Post autor: **Mikebanik** » 10 mar 2024, 9:12

"... Najstarszą częścią założenia był istniejący od 2 ćw. XVI w. murowany kamienno-ceglany budynek dworu (curia) zbudowany przez Stanisława i Stanisława Mateusza Stadnickich. Ta renesansowa siedziba o charakterze willi włoskiej została wzniesiona na planie prostokąta. Budynek miał dwie izby i nakryty był dachem wykonanym z gontu, a całe założenie otoczone było pierwotnie wałem ziemnym. Równocześnie z siedzibą Stadnickich powstało pierwsze założenie ogrodowe, o czym świadczy fakt, że dwór miał widokową loggię skierowaną na wschód.
W 2 poł. lat 20. XVII w. istniejący dwór został włączony w obręb powstającego zamku, którego fundatorem był Stanisław Stadnicki, syn Stanisława Stadnickiego zwanego Diabłem, stanowiąc odtąd pn.-wsch. część założenia zamkowego. Fortalicja została rozplanowana na rzucie czworoboku i pierwotnie miała dwie baszty, które zostały wzniesione na planie kwadratu z kamienia i cegły.
W latach 20. XVII w. na wschód od zamku założony został ogród kwaterowy typu włoskiego, który od strony pn., wsch. i pd. otoczony był wałem ziemnym, pełniącym w okresie nowożytnym istotną rolę w systemie obronnym całego założenia. W 1788 r. ogród ten miał powierzchnię 1,6ha. Stary dwór przetrwał w części do 1938 r. kiedy to za zgodą Urzędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Lwowie dokonano jego wyburzenia. Dopiero w 3. ćw. XVII w. ówczesny właściciel dóbr dąbrówkowskich. Jan Czartoryski, wzniósł małą basztę w pd.-wsch. narożniku fortalicji oraz kurtynę od strony południowej. W ten sposób powstało północne skrzydło założenia, a zamek w Dąbrówce osiągnął swój ostateczny kształt istniejący w okresie wczesnej nowożytności.
W latach 90. XVIII w. popadający w ruinę zamek zakupił Piotr Starzeński. Na przełomie XVIII i XIX w. Starzeńscy dokonali generalnego remontu i przebudowy istniejącego zamku, przekształcając zachodnie jego skrzydło w założenie mieszkalno-rezydencjonalne. Ostatnią gruntowną przebudową były prace przeprowadzone w poł. XIX w. przez Wojciecha Kajetana Starzeńskiego.
W latach 1906-1908, z inicjatywy Julii z Komorowskich Starzeńskiej, powstała murowana, neoromańska kaplica grobowa, pełniąca rolę mauzoleum rodziny Starzeńskich i zamykająca od południa aleję grabową.

W 1947 r. oddział UPA operujący na obszarze Pogórza Przemyskiego, dowodzony przez Mychajłę Dudę ps. „Hromenko”, obrabował, a następnie spalił zamek, który pozostawał odtąd niezamieszkany i popadł szybko w ruinę...

Lokalizacja założenia zamkowego była ściśle związana z jego walorami obronnymi, gdyż miejsce to otoczone było przez tereny podmokłe oraz dwa stawy założone na potoku Kruszelnica. Obecnie z dawnego zamku basztowo-bastejowego powstałego w XVII w. zachowały się ruiny dwóch baszt od strony północno-zachodniej i połudnowo-zachodniej wzniesione z kamienia i cegły o wymiarach 10 x 10m. oraz niewielki odcinek muru kurtynowego od strony zachodniej. Baszta północno-zachodnia ma dwie kondygnacje natomiast wewnątrz trójkondygnacyjnej baszty południowo-zachodniej zachowały się ślady polichromii. W północno-wschodniej części założenia zamkowego zachowały się fundamenty pierwotnego renesansowego dworu Stadnickich wraz z kamiennymi piwnicami z zachowanymi sklepieniami kolebkowymi. ..."

Mikebanik · Post autor: **Mikebanik** » 10 mar 2024, 9:23

W latach 50tych oraz 2009-2012 na terenie zespołu zamkowego przeprowadzono kompleksowe badania archeologiczne i prace zabezpieczające, w trakcie których odkryto mury obwodowe pierwotnej siedziby Stadnickich z klatką schodową, piwnicami i relikty kanału odwadniającego pochodzącego z przełomu XVIII i XIX w. oraz zabezpieczono mury baszty północno-zachodniej.

Obecnie część podziemna na powierzchni objawia się kilkoma zapadliskami ogrodzonymi drewnianymi balustradami. Największa z nieciągłości terenu skrywa „klatkę schodową” sprowadzającą na poziom piwnic. Piwnice to dwa duże kolebkowe, połączone ze sobą pomieszczenia. Od południowego z pomieszczeń odbiegał kiedyś korytarzyk, który obecnie w połowie przegrodzony jest zapadliskiem. Do tego korytarzyka możemy przedostać się od drugiej strony, od jednego z zapadlisk, w którym jest wąsie wejście.